Czym oddychamy w Legionowie?

Co roku WIOŚ publikuje raporty, w których analizuje wyniki pomiarów. Ostatni raport obejmuje analizy wyników za rok 2014 (link). Dane za rok 2015 rok przedstawione poniżej pobrano bezpośrednio z banku danych pomiarowych dostępnego na stronie powietrze.gios.gov.pl.

Na podstawie tych źródeł można stwierdzić, że w Legionowie, podobnie jak w innych miejscach pomiarów w województwie mazowieckim, stężenia dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu nie przekraczają dopuszczalnych norm. Średnioroczne stężenie pyłu PM10 (czyli pyłów o wielkości mniejszej niż 10 mikrometrów) nie przekracza w Legionowie dopuszczalnej normy czyli 40 µg/m³. Zgodnie z normami dopuszczalne stężęnie dobowe pyłu PM 10 może być przekraczane przez 35 dni w roku. W Legionowie norma ta jest przekroczona. Podobnie przekroczona jest średnioroczna norma stężenia pyłu PM 2,5.

Zgodnie z art. 89 ustawy Prawo Ochrony Środowiska prowadzenie oceny jakości powietrza jest obowiązkiem wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Wyniki rocznych ocen jakości powietrza dla danego województwa są przekazywane zarządowi danego województwa oraz Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska, który na ich podstawie dokonuje zbiorczej oceny jakości powietrza w skali kraju, a także przekazuje je w postaci operatów do Komisji Europejskiej.

W związku z zainteresowaniem mieszkańców problematyką jakości powietrza w Legionowie poniżej przedstawiamy wybrane fragmenty opracowań wykonanych przez specjalistyczne ośrodki badawcze: Instytut Ochrony Środowiska, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska oraz Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie.

Co jest badane na Mazowszu

Na terenie województwa mazowieckiego w 22 stacjach pomiarowych badane są stężenia następujących substancji: dwutlenku siarki, tlenków azotu, ozonu, pyłu PM10, pyłu PM2,5, tlenku węgla i benzenu. Ponadto w pyle PM10 oznacza się stężenia metali (arsenu, kadmu, niklu i ołowiu) oraz benzo(a)pirenu. Badania jakości powietrza w Polsce wykonywane są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, którego program jest wypełnieniem wymagań zawartych w przepisach Unii Europejskiej oraz ratyfikowanych przez Polskę konwencjach środowiskowych. Pomiary dokonywane są przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska.

W przypadku przekroczenia norm dla poszczególnych substancji WIOŚ przekazuje informację do Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, który podejmuje stosowne działania w zależności od stopnia zagrożenia mieszkańców (działania informacyjne lub wprowadzenie ograniczeń dla ludności).

Dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń

Dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń określone zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu. Normy te są identyczne we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Określone są także poziomy informowania oraz poziomy alarmowe dla wybranych zanieczyszczeń. Aktualne informację o ogłoszonych alertach są publikowane przez GIOŚ. W Legionowie nie odnotowano przekraczania poziomów informowania lub alarmowych.

PM 10

Poziom ten w 2015 roku wyniósł 33 µg/m³. W porównaniu do ubiegłego roku nieznacznie spadł z 35,6. Poziom ten z roku na rok stopniowo spada począwszy od 2009 roku kiedy wynosił prawie 39 µg/m³.

Dopuszczalne stężenie średniodobowe pyłu PM10 wynoszące 50 µg/m³ może być zgodnie z normą przekraczane przez 35 dni w roku. W Legionowie podobnie jak w wielu miastach w Polsce poziom ten jest przekraczany częściej. W 2014 roku odnotowano 70 dni, a w 2015 r. 62 dni z przekroczeniami. Przekroczenia poziomów dopuszczalnych odnotowano nawet na stacji pomiarowej zlokalizowanej w sercu Kampinoskiego Parku Narodowego.

Przekroczenia zdarzają się nie tylko w sezonie grzewczym, ale także latem, co oznacza, że za ponadnormatywne stężenia pyłów odpowiada nie tylko spalanie węgla i drewna, ale także zanieczyszczenia komunikacyjne oraz czynniki naturalne.

Należy podkreślić, że poziom informowania dla średniodobowego stężenia PM10 wynoszący 200 µg/m³ oraz alarmowy wynoszący 300 µg/m³ w Legionowie nie są przekraczane.

W przypadku przekroczenia tych poziomów WIOŚ informuje o tym fakcie Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego, który informuje o tym samorządy, a te z kolei mieszkańców. W sezonie jesienno – zimowym tego typu alertów o przekroczeniach notuje się kilkadziesiąt miesięcznie. Dotyczą one przede wszystkim miast położonych w województwie małopolskim i śląskim.

PM 2,5

Badania pyłów PM2,5 (o średnicy poniżej 2,5 mikrometrów) są prowadzone w Legionowie od 2014 roku. Podobnie jak w większości miast Polski, w których prowadzone są pomiary, obserwuje się przekroczenia średniorocznej normy wynoszącej 25 µg/m³. Dotychczas nie określono średniodobowego poziomu dopuszczalnego dla tego rodzaju zanieczyszczenia.

Zgodnie z danymi Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami głównym źródłem emisji pyłu PM10 i PM2,5 do atmosfery jest spalanie paliw stałych poza przemysłem. Tzw „niska emisja” czyli zanieczyszczenie powietrza spowodowane spalaniem węgla i drewna w indywidualnych kotłowniach stanowi 50% całkowitej emisji pyłów zawieszonych w Polsce. Transport drogowy odpowiedzialny jest za od 8 do 18 % (w zależności od frakcji) krajowej emisji pyłu, co w połączeniu z miejscem i sposobem wprowadzania tych zanieczyszczeń do powietrza powoduje, że w centralnych częściach miast lub w pobliżu ruchliwych ciągów komunikacyjnych emisja z samochodów może być czynnikiem decydującym o wystąpieniu przekroczeń norm m.in. dla pyłów PM10 i PM2,5. Z wykresu opublikowanego przez GIOŚ w publikacji „Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2014” wynika, że za 50% przekroczeń dopuszczalnych norm PM10 odpowiada ruch pojazdów na głównej drodze leżącej w pobliżu stacji pomiarowej. Taką sytuację mamy na stacjach pomiarowych zlokalizowanych w centrach miast (Warszawa, Radom, Płock) oraz przy ruchliwej drodze tak jak to ma miejsce w Legionowie.

Pozostała część zanieczyszczeń pyłowych w Polsce emitowana jest przez przemysł, energetykę i inne gałęzie gospodarki.

Specyfiką pyłów zawieszonych jest ich niesłychana mobilność. Ze względu na swoje minimalne rozmiary tworzą w powietrzu aerozole, które mogą się przemieszczać nawet na 2,5 tys. km. Stąd jak wynika z raportu WIOŚ ponad 60% zanieczyszczeń pyłowych na terytorium województwa mazowieckiego pochodzi spoza województwa, także z zagranicy.

Działania prewencyjne

W związku z wysokimi poziomami zanieczyszczeń powietrza w Legionowie podjęto szereg działań mających na celu poprawę jakości powietrza w mieście.

1. Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego.

Od 2001 r. w nowo wybudowanych na terenie Legionowa budynkach nie można używać paliw stałych, takich jak węgiel. Zgodnie z § 30 miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego ustalono, że:

1) Potrzeby cieplne projektowanego budownictwa wielorodzinnego należy zaspakajać z miejskiego systemu ciepłowniczego.

2) Zaspakajanie potrzeb cieplnych innego niż wymienione w pkt.1) budownictwa, w tym jednorodzinnego może nastąpić:

a) z miejskiego systemu ciepłowniczego

b) z indywidualnych źródeł ciepła opalanych na gaz ziemny lub paliwa płynne bez siarkowe,

c) źródeł odnawialnych

3) Zaleca się przebudowę istniejących kotłowni opalanych paliwem stałym na gaz ziemny lub paliwa płynne bez siarkowe.

2. Edukacja ekologiczna.

W grudniu 2015 r. wszyscy właściciele domów jednorodzinnych oraz zarządcy domów wielorodzinnych opalanych węglem otrzymali ulotkę informacyjną w której opisano szkodliwość spalania odpadów,, a także paliw stałych w indywidualnych kotłowniach oraz poinformowano o możliwości uzyskania dotacji na wymianę pieca węglowego na ekologiczne źródło ciepła. Rozpoczęto tez działania edukacyjne wśród dzieci i młodzieży dotyczące szkodliwości spalania odpadów w piecach. W roku 2016 we wszystkich legionowskich gimnazjach w klasach drugich i trzecich prowadzone będą zajęcia dydaktyczne dotyczące zanieczyszczenia powietrza i sposobów poprawy jego jakości.

W ubiegłym roku w trakcie przygotowywania Planu gospodarki niskoemisyjnej przeprowadzono ankiety dotyczące aktualnego i planowanego sposobu ogrzewania budynków przez ich właścicieli oraz informowano mieszkańców o możliwości dofinansowania przez gminę wymiany pieców węglowych.

3. Plan gospodarki niskoemisyjnej.

Rada Miasta Legionowo uchwaliła pod koniec 2015 roku Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Miejskiej Legionowo. W opracowaniu sfinansowanym przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska dokonano inwentaryzacji obecnej gospodarki energią w mieście oraz wytyczono cele jej modernizacji w celu redukcji emisji gazów cieplarnianych, zwiększenia udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych oraz redukcji zużycia energii poprzez zwiększenie efektywności energetycznej, a także poprawy jakości powietrza w mieście. Dokument jest niezbędny w przypadku aplikowania o środki europejskie. Dotyczy to nie tylko wniosków składanych przez gminę ale także wszystkich podmiotów w mieście.

4. Program wymiany pieców.

Od 19 listopada 2015 roku obowiązuje w Legionowie uchwała rady miasta o dofinansowaniu z budżetu gminy wymiany pieców węglowych na ekologiczne źródła ciepła – szczegóły.

5. Kontrole nieruchomości przeprowadzane przez Straż Miejską dotyczące spalania odpadów.

Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska Straż Miejska posiada uprawnienia do kontroli indywidualnych pieców. W przypadku stwierdzenia spalania odpadów właściciel budynku podlega karze aresztu lub grzywny. Osoby utrudniające dokonanie kontroli zgodnie z Kodeksem karnym podlegają karze pozbawienia wolności. Funkcjonariusze przeprowadzają kontrole indywidualnych kotłowni.

6. Termomodernizacja.

Wszystkie gminne obiekty oświatowe i większość pozostałych została poddana termomodernizacji polegającej na ociepleniu ścian i stropów oraz wymianie okien. Gmina wspiera też innych właścicieli budynków (SML-W, CSP, wspólnoty mieszkaniowe) w staraniach o dotacje na termomodernizację z środków zewnętrznych.

7. Transport.

Legionowo stawia na komunikację zbiorową. Z roku na rok wzrasta liczba połączeń kolejowych i autobusowych z Warszawą oraz bezpłatnych połączeń dowożących mieszkańców do centrum i do stacji kolejowych. Koszty dopłat do komunikacji zbiorowej ponosi budżet gminy. Obecnie kwota ta przekracza 6,5 mln rocznie.

Systematycznie rozbudowywana jest sieć ścieżek rowerowych na terenie miasta. W Arenie Legionowo funkcjonuje bezpłatna wypożyczalnia rowerów. W kilku miejscach w mieście zainstalowano punkty obsługi rowerów.

8. Działania inwestycyjne.

Konsekwentnie modernizowana jest ciepłownia miejska. Między innymi wykonano przedsięwzięcie pn."Ograniczenie emisji spalin poprzez przebudowę jednostek kotłowych w PEC Legionowo" dofinansowane z środków Unii Europejskiej. Dzięki niemu ograniczono emisję pyłu o 30 % oraz dopalenie CO o 20 %. Obecnie trwają prace nad projektem pn. "Budowa źródła kogeneracyjnego w postaci 3 silników gazowych oraz kotłowni gazowej na terenie Ciepłowni Miejskiej w Legionowie".

Ponadto w Arenie Legionowo założono kolektory słoneczne, na trybunie stadionu miejskiego oraz na siedzibie KZB Legionowo sp. z o.o. zamontowano instalacje fotowltaiczne, w trakcie realizacji jest też fotowoltaika na dachu miejskiego ratusza.

9. Gospodarka odpadami.

Legionowo jako jedna z pierwszych gmin w Polsce w roku 2009 wprowadziła miejski system gospodarki odpadami komunalnymi obejmujący wszystkich mieszkańców. Od razu po wprowadzeniu systemu ilość odpadów odbieranych od mieszkańców zwiększyła się o 30 % (3 tys. ton). Większość z tych odpadów dotychczas była spalana przez mieszkańców w indywidualnych kotłowniach.

Od 5 lat prowadzona jest akcja "Po prostu kompostuj", w ramach której mieszkańcy otrzymują nieodpłatnie do użytkowania we własnych ogrodach specjalistyczne kompostowniki. Dzięki temu ograniczono popularny wcześniej zwyczaj wiosennego i jesiennego palenia pozostałości roślinnych.

Wpływ na jakość powietrza, przede wszystkim na ilość zanieczyszczeń pyłowych (w Legionowie położonym na piaszczystych wydmach szczególnie częste) ma częstotliwość czyszczenia ulic na mokro. Dlatego w Legionowie wprowadzono dwukrotne w sezonie czyszczenie ulic na mokro.