Jaka jest rzeczywista wartość kursów kwalifikacyjnych?
Kursy kwalifikacyjne – od krótkich szkoleń specjalistycznych po dwuletnie szkoły policealne – w ostatniej dekadzie stały się jednym z najważniejszych sposobów na podnoszenie kompetencji zawodowych w naszym kraju. Jak wskazują najnowsze dane, odsetek dorosłych Polek i Polaków biorących udział w kształceniu ustawicznym przekroczył 14%. Stanowi to wzrost o jedną trzecią w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Eurostat informuje, że absolwenci szkoleń zawodowych mają wskaźnik zatrudnienia wyższy o 8 punktów procentowych niż osoby bez dodatkowych kwalifikacji. W przypadku kursów, które łączą praktykę z mentoringiem, różnica ta sięga nawet 12 procent.
Metodyka oceny zwrotu z inwestycji
Oszacowanie rentowności kursu wymaga uwzględnienia zarówno kosztów finansowych, jak i utraconych korzyści. Stosując model OECD, wskaźnik ROI [https://pl.wikipedia.org/wiki/ROI] (zwrotu z inwestycji) obliczamy jako stosunek wzrostu wynagrodzenia netto w ciągu pierwszych trzech lat po ukończeniu szkolenia do całkowitego kosztu kursu, powiększonego o zarobki utracone w czasie nauki. Dwuletnie studium policealne na kierunku technik sterylizacji medycznej wiąże się z kosztem 5 500 zł czesnego oraz 7 000 zł kosztu alternatywnego. Dla porównania, intensywny siedmiomiesięczny kurs na operatora CNC to wydatek 3 000 zł czesnego i 2 800 zł kosztu alternatywnego. Zastosowanie jednolitych założeń pozwala porównać opłacalność różnych ścieżek edukacyjnych – także w kontekście obecnej sytuacji gospodarczej.
Czas potrzebny do uzyskania kwalifikacji
Przeciętny kwalifikacyjny kurs zawodowy (KKZ) [https://www.cosinus.pl/kkz] realizowany w trybie zaocznym trwa 9,5 miesiąca. Model intensywny, z zajęciami odbywającymi się pięć razy w tygodniu, pozwala skrócić ten czas do 4–6 miesięcy. Dane Eurostatu pokazują, że osoby, które ukończyły szkolenia trwające krócej niż rok, znajdują pracę średnio o 5 tygodni szybciej niż absolwenci dwuletnich szkół policealnych. Jednak sama długość kursu to nie wszystko – ważny, jeśli nie najważniejszy. jest także harmonogram zajęć. Moduły realizowane w weekendy umożliwiają pracę w tygodniu roboczym, co oczywiście znacząco poprawia wskaźnik ROI. Przykładowo, roczne studium policealne na kierunku technik BHP obejmuje 1 200 godzin nauki, z czego 70% odbywa się w weekendy. Większość słuchaczy nie musi zatem rezygnować z dotychczasowej pracy zarobowej. W efekcie, okres zwrotu inwestycji wynosi tutaj od 8 do 12 miesięcy po objęciu nowego stanowiska. W przypadku dziennych studiów branżowych może to trwać nawet trzy lata.
Koszt finansowy a koszt alternatywny
Czesne stanowi punkt wyjścia, ale całkowity wydatek obejmuje także egzamin państwowy, specjalistyczne materiały, dojazdy oraz najważniejszy element – godziny, które mogłyby być przeznaczone na pracę. Według szacunków OECD, nieuwzględnienie kosztu alternatywnego zawyża wskaźnik ROI kursu średnio o jedną czwartą. Kurs online w formule blended learning, gdzie 60% materiału przeznaczone jest do indywidualnej nauki, może obniżyć koszt alternatywny nawet o połowę.
Rynek pracy i popyt na kompetencje w 2025 roku
Raport „Barometr zawodów 2025” Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wskazuje na deficyt pracowników w 29 grupach zawodowych – to o dwie więcej niż w roku poprzednim. Największe braki kadrowe dotyczą oczywiście sektora ochrony zdrowia, dalej – obróbki metali (CNC) oraz usług technicznych dla obiektów komunalnych. Co istotne, 62% etatów, na które trudno znaleźć pracowników, znajduje się w powiatach ziemskich. Z perspektywy samorządów, atrakcyjny program dofinansowania kursów może realnie wpłynąć na obniżenie lokalnej stopy bezrobocia i przyciągnąć inwestorów, którzy potrzebują wykwalifikowanej kadry. W skali kraju przewiduje się, że luka w zawodach medycznych i technicznych będzie się powiększać, ponieważ ponad 35% pracowników z tych sektorów osiągnie wiek emerytalny w ciągu najbliższej dekady.
Branże o największym deficycie specjalistów
Analiza danych Głównego Urzędu Statystycznego i Eurostatu pozwala wskazać trzy segmenty, w których niedobór kadr przekracza 15% dostępnych wakatów: opieka długoterminowa, programowanie i obsługa maszyn CNC oraz bezpieczeństwo i higiena pracy. Paradoksalnie (w stosunku do braków kadrowych), wspólną cechą tych zawodów jest krótka, praktyczna ścieżka kształcenia oraz, co także trzeba podkreślić, relatywnie wysoka bariera technologiczna dla osób bez kwalifikacji. W sektorze ochrony zdrowia, już w pierwszym roku po uzyskaniu dyplomu technika sterylizacji medycznej, zarobki wzrastają średnio o 32% w porównaniu do pensji sprzed ukończenia kursu. W przemyśle metalowym operatorzy CNC mogą liczyć na premię płacową w wysokości 28%, a specjaliści ds. BHP na 18% podwyżki i szybki awans, co jest związane z obowiązkiem przeprowadzania audytów w dużych firmach.
Najbardziej dochodowe kursy kwalifikacyjne
Raporty ekonomiczne firmy Deloitte oraz wyniki badań płacowych Sedlak & Sedlak pokazują, że najwyższy zwrot z inwestycji w okresie do dwóch lat od ukończenia nauki gwarantują:
- technik sterylizacji medycznej [https://www.cosinus.pl/szkola-policealne/technik-sterylizacji-medycznej] – kurs roczny, średnie zarobki początkowe 5 650 zł brutto, duże zapotrzebowanie w publicznym i prywatnym sektorze ochrony zdrowia,
- specjalista ds. BHP – kurs trwający 6–12 miesięcy, mediana płac 7 630 zł brutto, z perspektywą awansu na stanowisko głównego inspektora w firmach zatrudniających ponad 250 pracowników,
- operator/programista CNC – szkolenie trwające 5–9 miesięcy, mediana wynagrodzeń 6 810 zł brutto, popyt szczególnie widoczny w specjalnych strefach ekonomicznych.
Koszty kursów publicznych a prywatnych
W debacie publicznej domyślnie zakłada się, że na koszt kursu składa się czesne i opłata egzaminacyjna. Rzeczywistość jest jednak bardziej złożona, ponieważ uczestnicy często… nie ponoszą opłat za zajęcia ani egzaminy. Mowa tu o finansowanych z budżetu państwa kwalifikacyjnych kursach zawodowych (KKZ) prowadzonych przez centra kształcenia ustawicznego. Z drugiej strony, prywatne placówki oferują intensywne szkolenia z dostępem do nowoczesnych laboratoriów i symulatorów – koszt siedmiomiesięcznego szkolenia CNC wynosi od 2 000 do 3 500 zł. Wbrew pozorom, wyższe czesne nie musi pogarszać wskaźnika ROI, ponieważ zaawansowany sprzęt skraca okres adaptacji w nowym miejscu pracy, co w perspektywie pięcioletniej równoważy początkowy wydatek.
Czesne, materiały i ukryte opłaty
Opłacając kurs, kandydaci często nie biorą pod uwagę dodatkowych kosztów, które średnio podnoszą całkowity wydatek o 18%. Chodzi tu o opłatę za egzamin i wydanie dyplomu (od 30 do 250 zł), specjalistyczne materiały (na przykład stal do obróbki czy zestawy iniekcyjne) oraz koszty transportu i zakwaterowania podczas zjazdów weekendowych. Uwzględnienie tych wydatków w domowym budżecie pozwala ukończyć kurs oraz precyzyjniej oszacować moment, w którym inwestycja zacznie przynosić zyski.
Finansowanie z funduszy unijnych i krajowych
Najważniejszym mechanizmem redukującym barierę finansową są dotacje z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus [https://european-social-fund-plus.ec.europa.eu/pl/czym-jest-efs] (EFSP). W latach 2021–2027 Polska ma do dyspozycji 11 mld euro na projekty związane z podnoszeniem kompetencji. Równocześnie, Krajowy Fundusz Szkoleniowy (KFS) planuje przeznaczyć w 2025 roku 330 mln zł na dofinansowanie kursów. Pozwala to na refundację od 80% do 100% kosztów.
Priorytety EFSP na lata 2021–2027 obejmują kompetencje „zielone” i cyfrowe. Dlatego projekty związane z CNC, instalacjami odnawialnych źródeł energii czy cyberbezpieczeństwem otrzymują najwyższe oceny. W konkursie dla subregionu wałbrzyskiego, z alokacją 137,7 mln zł na centra kompetencji, przyznano refundację 90% kosztów kursów dla osób z terenów pogórniczych. KFS w 2025 roku dofinansowuje szkolenia z zakresu automatyzacji procesów oraz gospodarki o obiegu zamkniętym.
Gmina Września od 2019 roku współpracuje z fabryką Volkswagena, prowadząc centrum szkoleniowe dla operatorów CNC i mechatroników. Spośród 1200 uczestników kursów w 2024 roku, 87% znalazło stałe zatrudnienie w zakładach VW lub w firmach z nim współpracujących. Przyczyniło się to do obniżenia lokalnego bezrobocia o 0,6 punktu procentowego.
Porównanie wskaźników wykazało, że we Wrześni 72% absolwentów kursów CNC w ciągu sześciu miesięcy od podjęcia pracy trafiło do grupy dochodowej powyżej mediany wojewódzkiej. W Wałbrzychu natomiast młodszy specjalista ds. BHP zwiększył swoje wynagrodzenie średnio o 1400 zł brutto w stosunku do poprzedniej pracy fizycznej. Po uwzględnieniu podatków i składek ZUS, wpływy do budżetów obu gmin wzrosły łącznie o około 7 mln zł rocznie.
Jak wybrać kurs dopasowany do potrzeb?
Proces wyboru kursu warto rozpocząć od audytu własnych umiejętności i analizy popytu na regionalnym rynku pracy. Najważniejsze kryteria? Akredytacja MEN, udział zajęć praktycznych oraz powiązania ośrodka z pracodawcami. Badanie przeprowadzone przez EMT-Systems pokazało, że 78% absolwentów kursów CNC z co najmniej 120 godzinami praktyk znalazło pracę w ciągu trzech miesięcy. Rzecz jasna równie ważne są kwestie logistyczne. Elastyczny harmonogram zajęć ogranicza koszt alternatywny, a platforma e-learningowa zmniejsza wydatki na dojazdy. Osoby planujące skorzystać z dofinansowania powinny sprawdzić, czy wybrany kurs jest wpisany do Rejestru Usług Rozwojowych – znacznie upraszcza to proces pozyskiwania środków z KFS lub EFSP.
Najczęstsze błędy i jak ich unikać?
Do najczęstszych błędów w przypadku wyboru kursu kwalifikacyjnego należą wybór nieakredytowanego kursu (może to skutkować brakiem uznania certyfikatu), nieuwzględnienie kosztów alternatywnych (zawyżenie szacowanego zwrotu z inwestycji) oraz zaniżenie wymagań dotyczących matematyki i języka technicznego (konieczność powtarzania egzaminów i ponoszenia dodatkowych opłat).
Zapobieganie tym błędom zaczyna się od zapoznania się z regulaminem kursu oraz rozmowy z absolwentami, którzy mogą potwierdzić deklarowaną liczbę godzin praktycznych i dostępność sprzętu.
Skuteczna metoda poprawy mobilności zawodowej
Powyższa analiza dowodzi, że kursy kwalifikacyjne – zarówno publiczne, jak i prywatne – są w 2025 roku jedną z najskuteczniejszych metod poprawy mobilności zawodowej. Przy trafnym wyborze branży i wykorzystaniu dostępnych dotacji, okres pełnego zwrotu kosztów rzadko przekracza rok, a korzyści finansowe stają się szybko widoczne. Kluczowe jest połączenie rzetelnej informacji o kosztach i źródłach finansowania z partnerstwem pracodawców oraz stałym monitorowaniem wpływu szkoleń na lokalny rynek pracy.
Autorka: Nikola Dawidowska
Źródła:
- OECD Education at a Glance 2024 [https://www.oecd.org/en/publications/education-at-a-glance-2024_c00cad36-en.html]
- Eurostat [https://ec.europa.eu/eurostat/web/microdata/european-union-labour-force-survey]
- Cosinus.pl [Cosinus.pl]
- GUS Sprawozdanie o strukturze wynagrodzeń według zawodów [https://form.stat.gov.pl/formularze/2025/passive/Z-12.pdf]
- GOV Barometr zawodów [https://www.gov.pl/web/rodzina/barometr-zawodow--prognoza-na-2025-rok]
